Mythe herkomst Heurter-familie definitief ontkracht?

 


 

De mythe

In mijn familie ging het verhaal dat wij, de Heurters in Nederland, van franse Hugenoten afstammen. Dit werd gestaafd met een notitie op een archiefkaartje over de herkomst van de vroegst bekende voorvader in Nederland. het ging om Frans Josef Heurter, die uit Cassel naar Nederland gekomen was direct na de Franse bezetting. Intrigerend als dit is werd dit dus een drijfveer om speciaal hierna op zoek te gaan. Immers heurter is in het frans een normaal werkwoord. Volgens sommigen was dit sommige Heurters ‘op het lijf geschreven’. Cassel was natuurlijk het Cassel in noord Frankrijk in de buurt van Duinkerken. Kortom hiermee ging ik meer dan 30 jaar geleden aan de slag. Al spoedig werd ik gewezen op transcripties van de burgerlijke standboeken van Sprang-Capelle. Via, via verkreeg ik een fotokopie van enkele pagina’s met daarop inderdaad enkele aangiften van kinderen van Frans Josef, echter de naam was Huerter in plaats van Heurter. Met de veronderstelling “‘t Zal wel een verschrijving zijn.” schonk ik daar verder geen aandacht aan. Rotterdam werd als woonplaats van Frans Josef aangegeven. Hierbij bleef het nogal wat jaren, want in Rotterdam kon ik geen aanknopingspunten vinden. Van PK’s, RA, NGV, CBG, enz. had ik toen nog niet gehoord.

 

Het onderzoek

Vele jaren later pakte ik de draad op. Ik ben me in de materie gaan verdiepen en kwam ik tot de vaststelling dat Cassel in Frankrijk zeker niet de plaats van geboorte of doop van Frans Josef was. Ondertussen had ik het zijn nageslacht al behoorlijk in kaart gebracht. Er waren nog wat hiaten, maar die konden in de loop van de tijd ingevuld worden. Ik schreef n.l. alle mensen met de naam Heurter aan, die ik in de telefoonboeken gevonden had: 83 om precies te zijn. Ik kreeg van 61 mensen in totaal meer dan 100 ingevulde gezinslijsten terug. Ook schreven velen mij over de Hugenoten afkomst.

Ondertussen was ik ook een geregelde bezoeker geworden van het RA in ‘s-Hertogenbosch. Daar heb ik kilo’s papier verzameld in de vorm van kopieën van diverse akten, bladzijden uit DTB boeken en van memories van successie. Echter geen spoor van de herkomst van Frans Josef. Bij het aangeven van zijn overlijden gaf zijn zoon op dat de geboorte/doopplaats hem onbekend was!

 

Toeval

Ook had ik voor enkele kennissen al wat onderzoekjes gedaan, waardoor ook het RA in Den Haag zo nu en dan met een bezoek vereerd werd. Deze keer moest ik iets opzoeken in de BS van Middelharnis. Met de vaste overtuiging dat hier toch geen “Heurter” te vinden zou zijn keek ik in de klappers en . . . . . . . ik vond er twee: Johan Adam Huerter, geboren op 7 september 1818 en Franz Joseph Huerter, gehuwd op 9 mei 1818 met Catharina Ockers. Het was echter snel gedaan met de pret toen ik de ‘hanepoten’ op de huwelijksbijlagen zag: oud Duits handschrift! Met enige moeite was er hier en daar een letter te lezen, laat staan woorden. In de weken die volgden ontcijferde ik deze handschriften letter voor letter en er ontstonden woorden en Duitse zinnen. Het raadsel van Cassel kwam tot een oplossing: Franz Joseph Huerter was gedoopt op 1 augustus 1790 in de Evangelische Kirche van de Sammlgemeinde Obercassel in het Gouvernounment Berg van de Kreis Mülheim dat in het Kanton Königswinter lag. Klaar en duidelijk dus geen Frankrijk, hoe graag de familie dit ook wenste.

 

Onderzoek in Duitsland

In de Kirchenbücher van de Evangelische Kirche van Oberkassel kon ik de gegevens van de huwelijksbijlage controleren en nog veel meer gegevens noteren en kopiëren. Uiteindelijk kon ik de oudste hier bekende voorvader vast stellen op Gerhardt Hürter, geboren in 1643 en op 6 september 1734 op 91 jarige leeftijd overleden en begraven in Oberkassel.

Ook vond ik de registratie van het overlijden en begraven van een zekere Johann Hürter op 14/16 april 1679. Van hem kon ik echter geen enkele relatie vinden: geen kinderen, geen partner, niet als doop- of huwelijksgetuige.

In deze omgeving wonen veel naamdragers Hürter. Met een aantal heb ik een gesprek gehad. Ook hier werd het franse hugenotenverhaal opgedist.

 

Opnieuw toeval

In het Heimatmuseum van een naburig gehucht zag ik een boekje “Aus Vorgeschichte und Geschichte Oberkassels und seiner Umgebung” uit 1959. Nieuwsgierig bladerde ik erin. Op bladzijden 60 en 61 vond ik de volgende tekst met betrekking tot de herkomst van de familie Hürter:

Gegen Ende des 16. Jahrhunderts wanderte eine Anzahl reformierter Protestanten, vielleicht aus Frankreich kommende Hugenotten, in Oberkassel ein.

Da sie kein Unterkommen fanden, errichteten sie sich an den bewaldeten Hängen oberhalb der Mittelterrasse Hütten aus Reisern, die Schafhürden ähnlich waren. Man nahm früher vielfach an, daß der Familienname Hürter, der heute in Oberkassel sehr häufig vorkommt, darauf zurückzuführen sei, zumal die Träger dieses Namens bei uns mit wenigen Ausnahmen der evangelischen Gemeinde angehören. Heute dagegen steht fest, daß der Stammvater der Oberkasseler Hürters der Ackersmann und Winzer Hans Hürter war, der 1618 von Güls bei Koblenz, also aus dem Kurfürstentum Trier nach hier eingewandert war und bis 1679 in Oberkassel lebte. Es wäre allerdings möglich, daß auch dessen Vorfahren aus Frankreich kommende Hugenotten gewesen wären. Der Familienname Hürter geht nämlich unter Umständen auf das französische Wort hurter (laut rufen) oder heurter (Anstoß erregen) zurück. An den Stammvater Hans Hürter erinnert noch heute das auf dem Gelände des eingeebneten alten, früher ja auch von der evangelischen Gemeinde benutzen Friedhofs neben der katholischen Kirche stehende Grabkreuz mit der noch gut lesbaren Inschrift:

Anno 1679 den 14. Abrill

starb Johannes HURTER.

G. G. D. S.

(Gott gedenke Deiner Seele!)”

 

Dit citaat wijst ook weer naar de Hugenoten uit Frankrijk. Het overlijden en begraven van Johann Hürter op 14 april resp. 16 april 1679 had ik ook gevonden in de DTB boeken, maar verder heb ik geen enkele notitie kunnen vinden. Ook de grafsteen kon ik niet traceren.

 

Vervolg in Güls

Ik ben (nog) niet naar Güls geweest om daar verder te zoeken. Wel vond ik op internet dat er een z.g. “Familienbuch Güls” bestond. Het was aanwezig in de “Stadtbibliothek Koblenz”. Maar eens een e-mailtje eraan gewaagd. Ik kreeg antwoord van een beroeps genealogisch onderzoeker uit Güls met nogal wat informatie uit diverse Gülse bronnen en natuurlijk het aanbod om alles van de familie Hürter verder uit te zoeken. Hierop ben ik (nog?) niet ingegaan, want de informatie die ik van hem kreeg in diverse e-mails levert mij voorlopig voldoende informatie op om een conclusie te kunnen trekken.

Ook de in het NGV verenigingscentrum aanwezige microfilms van Duitse archieven en de op internet beschikbare bronnen (o.a. http://www.familysearch.org/) stemmen met die informatie overeen. Maar eerst even een stukje geschiedenis.

 

Samenvatting geschiedenis van de Hugenoten

De hugenoten waren de Franse aanhangers van Calvijn. In het katholieke Frankrijk kwam het vanaf 1562 tot bloedige godsdienstoorlogen, waarbij veel hugenoten werden vermoord (vooral tijdens de zogenaamde Bartolomeusnacht in 1572). Koning Hendrik IV, die oorspronkelijk zelf hugenoot was, maar omwille van zijn troonsbestijging katholiek was geworden, beëindigde de oorlog en vaardigde het 'Edict van Nantes' (1598) uit dat aan de hugenoten vrijheid van geloof toekende. Een eeuw later maakte de absolutistische koning Lodewijk XIV daar een einde aan. Vanaf ca. 1665 moesten steeds meer hugenoten Frankrijk ontvluchten. Veel van hen gingen naar de Noordelijke Nederlanden. Met de opheffing van het Edict van Nantes door Lodewijk XIV (1685) werden de hugenoten in Frankrijk definitief tot ongewenste personen verklaard. Zij vluchtten naar Pruisen, Engeland en vooral naar de Republiek der Verenigde Provinciën (het huidige Nederland).

In Duitsland gingen de Franse protestanten naar die plaatsen waar de uitoefening van hun religie geduld werd. Dat waren vooral de gebieden Pruisen en Hessen en enkele ‘evangelische eilanden’ in het Rijnland.

 

De Koblenz regio en in het bijzonder Güls en omgeving

De regio Koblenz, en dus ook Güls, was en is een katholiek gebied. In Güls was tot omstreeks 1800 het protestantse geloof zelfs verboden. Er zijn voor die tijd alleen maar kerkelijke archieven van katholieke kerken. Ook in de beschikbare archiefbronnen van voor ca. 1800 komt niet één niet-katholieke vermelding voor.

Al ruim voor de uittocht uit Frankrijk van de Hugenoten in de 17de eeuw woonden in Güls en omgeving al naamdragers Hürter.

Familienbuch Güls: In 1624 had Güls 79 huishoudens, waarvan twee huishoudens Hürter

- Adam Hürter, een huis van 200 gulden, totaal bezit 940 gulden

- Peter Hürter, een huis van 100 gulden, totaal bezit 270 gulden

Weinzinsregister van Güls uit 1598: een inschrijving ten name van Adam Hürter

De Hürters in deze regio schijnen allemaal van dezelfde oorsprong te komen. De oudste naamdrager Hürter vindt men reeds in de 1460er jaren (!) in Münstermaifeld, slechts 15 kilometer van Güls verwijderd. Al rond 1500 vertakt de familie zich in de naburige dorpen Küttig, Polch en Welling, voor 1590 ook naar Güls, Ochtendung en Kehrig. Uit deze takken stamt de Amerikaanse familie Huerter, die omstreeks 1830 naar de Verenigde Staten van Noord Amerika ging.

 

De naam

De naam Hürter lijkt definitief niet uit het Frans te komen. De naam Hürter komt waarschijnlijk van het oud Neder-Duitse begrip "Hurth". De betekenis hiervan is "vlechtwerk, afrastering, omheining", maar ook “gebied”. De naam wijst dus op een woonplaats. Overigens is er in Ochtendung een stuk akkerland, dat sedert vele eeuwen als "auf dem Hürter" bekend staat.

 

Conclusies

Ten eerste is het niet met harde gegevens vast gesteld dat Johann Hürter, die op 14 april 1679 is overleden, resp. op 16 april 1679 op het katholieke kerkhof van Oberkassel is begraven, dé voorouder aller Oberkasselse Hürters is. De eerste registratie in de “Kirchenbücher” van de Evangelische Kirche in Oberkassel is het huwelijk van Johann Scheider met Christina Linder in 1669. De eerste geregistreerde gebeurtenis waarbij een naamdrager Hürter betrokken is dateert van 5 december 1676: de doop van Leya Hürter.

Ten tweede is het niet vast te stellen dat Johann Hürter in Güls of omgeving gewoond heeft. Er zijn geen registraties van hem gevonden.

Ten derde lijkt het onwaarschijnlijk dat de Hürters met de Hugenoten uit Frankrijk naar Güls en/of omgeving gekomen zijn. Die omgeving was te katholiek om Franse protestanten te accepteren.

Ten vierde is het wellicht mogelijk dat de Oberkasselse Hürters wel uit Frankrijk gekomen zijn, maar daar zijn geen aanwijzingen voor gevonden. De veronderstelling uit de gevonden tekst in “Aus Vorgeschichte und Geschichte Oberkassels und seiner Umgebung” kon niet geverifieerd worden.

Ten vijfde is het zeker dat de familie Hürter begin 19de eeuw naar Nederland is gekomen uit Oberkassel en zich vestigden in en rond Rotterdam. Hiervan heb ik vermeldingen in de BS en DTB boeken van Rotterdam gevonden, als mede de huwelijksakte van Franz Joseph Hürter (Huerter, Heurter) uit 1818.

Ten laatste kan ook nu de mythe m.b.t. de Hugenoten uit Frankrijk niet bevestigd noch weerlegd worden wegens gebrek aan gegevens.

 

 

Gebruikte afkortingen:

PK       =     Persoonskaart.

RA       =     Rijksarchief, staat in de hoofdstad van elke Nederlandse provincie.

NGV     =     Nederlandse Genealogische Vereniging met een grote collectie in het verenigingsgebouw in Weesp.

CBG     =     Centraal Bureau voor Genealogie met een grote collectie in Den Haag.

DTB      =     Doop-, Trouw- en Begraafboeken. Veelal beschikbaar in kerken en in de RA’s over de periode ca. 1600 tot 1811 (invoering burgerlijke stand). In Duitsland “Kirchenbücher”.

 

 


© 01-01-2005 L.P. Heurter

Terug naar de top